Licząca 298 ponumerowanych stron „Księga protokołów” zawiera, czynione różnym charakterem pisma i różnymi rodzajami atramentu, zapisy z lat 1909-1941, a więc z okresu obejmującego 32 lata. Ten cenny dokument, zachowany w dobry stanie, pozwala poznać działalność jednej z najstarszych w powiecie limanowskim spółdzielni kredytowych - Kasy Raiffeisena w Ujanowicach. (Taką nazwę znajdujemy jeszcze w protokole z dnia 5 lutego 1922 roku).
Licząca 298 ponumerowanych stron „Księga protokołów” zawiera, czynione różnym charakterem pisma i różnymi rodzajami atramentu, zapisy z lat 1909-1941, a więc z okresu obejmującego 32 lata. Ten cenny dokument, zachowany w dobry stanie, pozwala poznać działalność jednej z najstarszych w powiecie limanowskim spółdzielni kredytowych - Kasy Raiffeisena w Ujanowicach. (Taką nazwę znajdujemy jeszcze w protokole z dnia 5 lutego 1922 roku).
Pierwsze zebranie założycieli tej Kasy odbyło się 21 kwietnia 1909 roku, a uczestniczyli w nim: ks. Ernest Christ – proboszcz z Ujanowic, przewodniczący Zarządu oraz jego członkowie: Wincenty Orzeł (rolnik ze Strzeszyc), Stanisław Uryga, Walenty Tokarz, Józef Salabura, Jan Joniec i Jan Waligóra. Znamy też nazwisko pierwszego przewodniczącego Rady Nadzorczej – był nim Józef Orzeł – miejscowy lekarz, przyjaciel ks. Christa.
Pisząc o składzie pierwszego Zarządu, warto poświęcić nieco uwagi postaci założyciela Kasy – księdza Ernesta Christa (1857-1930), proboszcza ujanowickiego od roku 1895 i dziekana limanowskiego w latach 1901-1917. Był on nie tylko duszpasterzem dbającym o rozwój duchowy parafian oraz o miejscową świątynię, lecz także działaczem społecznym. Organizował liczne akcje mające na celu zwalczanie powszechnego wówczas pijaństwa, wspierał Kółka Rolnicze, rozwijał spółdzielczość bankową. Dzięki swym poglądom i zdecydowanym działaniom wywarł znaczący wpływ na życie społeczne i gospodarcze Ujanowic w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku.
W protokole z zebrania założycielskiego, spisanym przez Jana Stacha, znajdujemy informacje, że Zarząd rozpoczął swą pracę od zapoznania się z trzema ważnymi pismami, stanowiącymi podstawę rozpoczęcia działalności. Pierwsze z nich informowało, że rejestracji spółki dokonał Sąd Obwodowy w Nowym Sączu decyzją z dnia 6 marca 1909 roku. W drugim z rozpatrywanych pism znajdowało się przyrzeczenie przyjęcia Spółki do Krajowego Patronatu we Lwowie, zaś trzeci z rozpatrywanych dokumentów dotyczył udzielenia kredytu w rachunku bieżącym przez Krajową Centralną Kasę dla Spółek Rolniczych mieszczącą się we Lwowie.
Zarząd postanowił jako kasjera spółki zatrudnić Jana Stacha za wynagrodzenie roczne w kwocie 80 koron i umowę tę przedłożyć Radzie Nadzorczej do zatwierdzenia. Na tym pierwszym posiedzeniu Zarządu godziny urzędowania kasowego ze stronami wyznaczono na środy każdego tygodnia po południu od 2-giej do 4-tej. Postanowiono też, że zwyczajne posiedzenia Zarządu odbywać się będą w ostatnią niedzielę każdego miesiąca bez osobnych zaproszeń. Dowodem na rolę, jaką w założeniu Spółki odegrał ks. Ernest Christ stanowi zawarty we wspomnianym protokole zapis, iż Zarząd postanawia Wyrazić przewielebnemu ks. Dziekanowi i Proboszczowi gorące i serdeczne podziękowania za bezpłatnie udostępniony do użytku lokal Spółki w kancelarii Parafialnej. Pisząc o początkach działalności Kasy Raiffeisena w Ujanowicach warto wspomnieć, że pierwszej pożyczki w wysokości 200 koron udzielono 25 kwietnia 1909 roku Janowi Suchodolskiemu
Prowadzona skrupulatnie dokumentacja z posiedzeń Zarządu ujanowickiej Kasy to coś więcej niż tylko obraz działalności wiejskiej spółdzielczości bankowej w pierwszej połowie XX wieku. Badacz przeszłości znajdzie na kartach protokołów wiele interesujących informacji dotyczących życia ówczesnej wsi. O poziomie oświaty i wykształcenia świadczy na przykład zapis w protokole lustracyjnym z 6 sierpnia 1910 zwracający uwagę na to, że dokumenty kasowe powinny potwierdzać tylko osoby piśmienne. O wpływie wydarzeń wojennych na sytuację ekonomiczną mieszkańców gminy wiele mówi protokół z 12 grudnia 1915 roku, kiedy to uchwalono obniżenie oprocentowania wszystkich wkładek na 4% (potem, w r. 1918 na 3%), a oprocentowania pożyczek z 6 na 5, 5 %. Postanowiono też nie wypłacać dywidend, a czysty zysk (w roku 1916 – 513 koron) przekazać na fundusz rezerwowy. Śladem ówczesnych wydarzeń historycznych i patriotycznej postawy społeczeństwa są informacje z 28 sierpnia 1914 o przekazaniu wpłaty na Polski Skarb Wojskowy oraz reakcja na odezwę z prośbą o wsparcie, wystosowaną przez Krakowski Komitet Książęco-Biskupi 26 czerwca 1917 roku. Kasa Raiffeisena w Ujanowicach odpowiedziała na ten apel, przekazując kwotę 50 koron. Ciekawe są także informacje dotyczące nowych inicjatyw gospodarczych: na przykład 16 grudnia 1917 roku Uchwalono urządzić w dniu 26 grudnia 1917 roku w dniu św. Szczepana zgromadzenie parafialne w sali szkolnej w Ujanowicach w sprawie zachęcenia miejscowego ogółu do wzięcia udziału w subskrypcji udziałów na rzecz najbliższej spółki producentów bydła i trzody. Na wielu wspomnianych tu dokumentach zachowały się odciski pieczęci istniejących wówczas instytucji oraz gmin (Gminy Kamionka i Zwierzchności Gminy Krosny).
W trudnych czasach wielkich przemian po I wojnie światowej, korzystanie ze spółdzielczości bankowej niosło nie tylko zyski, ale i znaczne ryzyko. Oto co pisze Małgorzata Sromek w swojej książce zatytułowanej „Ujanowice i Laskowa w czasach dawnych i obecnie”: Mieszkańcy Ujanowic, jak cała Polska, cieszyli się z wolności, ale zubożała wojennymi kontrybucjami wieś miała jeszcze jeden powód do zmartwienia. (…) Po upadku Austrii pieniądz austriacki (korona) stracił na wartości .Ludzie stracili wszystkie swoje oszczędności, stracił ks. Christ, który do oszczędności zachęcał i sam oszczędzał. Było to zapewne powodem głębokiego wewnętrznego żalu proboszcza, gdyż poszkodowani parafianie dawali temu wyraz, a zachwianie zaufania podkopywało jego zdrowie i siły, bo wtedy trudno było zaradzić biedzie.
Okres hiperinflacji, szczególnie dotkliwej przed rokiem 1924, był czasem szczególnie trudnym dla mieszkańców wsi i odbijał się bardzo niekorzystnie na działalności spółdzielni kredytowych. Tak było także w Ujanowicach. Świadczy o tym wpis na stronie 172 Księgi Protokołów, gdzie prowadzący zebranie ks. Ernest Christ 26 grudnia 1923 roku zapisał co następuje: Ponieważ w Kasie naszej ustały wszelkie wkładki, nie mamy żadnych pożyczek i nikt nie przychodzi z żądaniem, aby mu wypłacić tę minimalną na jakie obecnie zmalały, ponieważ nie jesteśmy w stanie z funduszów kasy wynagrodzić Kasjera za jego pracę, zebrani uchwalili jednogłośnie zawiesić wszystkie czynności, to jest zamknąć Kasę na tak długo, aż z pomocą Bożą doczekamy, że zmienią się warunki na lepsze.
Trudne warunki ekonomiczne sprawiły, że 26 grudnia 1923 roku zawieszono działalność spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowej w Ujanowicach. Wznowiono ją po ponad czteroletniej przerwie - 16 kwietnia 1928 roku. W tymże roku przyjęto nowy statut. Widnieje na nim data 15 kwietnia 1928 oraz pieczęć podłużna o treści: Spółka Oszczędności i Pożyczek w Ujanowicach, Stowarzyszenie zarejestrowane z ograniczoną poręką. Jednak w tytule, uzupełnionego odręcznym pismem, typowego statutu znajdujemy nazwę: Kasa Stefczyka, Spółdzielnia z nieograniczoną odpowiedzialnością. Statut określa też, że na członków Spółdzielni mogą być przyjęci przez Zarząd mieszkańcy wyznania katolickiego z miejscowości: Ujanowice, Strzeszyce, Żmiąca, Jaworzna, Krosna, Sechna, Kobyłczyna i Kamionka Mała. Siedzibą Spółdzielni, po zmianie jej nazwy, nadal pozostał Dom Parafialny w Ujanowicach, który zbudowano w roku 1926.
W protokołach z tego czasu odnajdujemy informacje będące śladem wielkiej klęski żywiołowej - katastrofalnej powodzi, która w lipcu 1934 roku dała się we znaki mieszkańcom powiatu limanowskiego, niszcząc drogi, mosty, domostwa, zabudowania gospodarcze i pola uprawne. W protokole z dnia 13 grudnia czytamy: Rada Nadzorcza i Zarząd uchwala z przyznanej pożyczki wypłacić jedynie tym wkładki, którzy dotknięci zostali elementarną klęską powodzi i gradobicia, a znajdują się w przykrem położeniu życiowem. Tym, którzy otrzymują dożywianie z Komitetu Powodziowego, wypłacić tylko częściowo i na raty, tak, aby mogli przetrzymać do następnych żniw.
Teren działania Kasy Stefczyka w Ujanowicach wynikał z ówczesnego podziału administracyjnego, bowiem z dniem 1 sierpnia 1934 roku utworzono gminę Ujanowice, w skład której wchodziło 7 gromad wiejskich: Jaworzna, Kamionka Mała, Krosna, Laskowa, Strzeszyce, Ujanowice i Żmiąca.
Druga wojna światowa oraz okupacja hitlerowska nie przerwały działalności Kasy Stefczyka w Ujanowicach. Po krótkiej przewie kontynuowała ona swoją działalność od 30 listopada 1939. W protokole sporządzonym tego właśnie dnia czytamy: …uchwalono na polecenie władz niemieckich i Związku Okręgowego uruchomić Kasę, która była nieczynna od 1 września w powodu wypadków wojennych. (…) Ponieważ stosunki się zmieniły i nie możemy liczyć na pomoc Skarbu Państwa, przeto uchwalono pobierać przy pożyczkach dodatek administracyjny.
Z tego czasu, oprócz protokołów z posiedzeń Zarządu Kasy, zachowało się kilka innych dokumentów. Jednym z nich jest protokół z kontroli przeprowadzonej w maju 1942 roku przez Związek Rewizyjny Spółdzielni
w Generalnym Gubernatorstwie. W skład Zarządu wchodzili wówczas: proboszcz i dziekan ks. Bernardyn Dziedziak (przełożony Zarządu), Jacenty Tokarz i Stanisław Zelek ze Żmiącej, Józef Kołodziej i Aleksander Salabura z Kobyłczyny oraz Jan Dziedzic z Ujanowic. Funkcję Przewodniczącym Rady Nadzorczej pełnił Franciszek Filipek z Sechnej.
Po II wojnie światowej na działalności ujanowckiej Kasy Stefczyka coraz wyraźniejsze piętno zaczęła odciskać nowa rzeczywistość społeczno-polityczna. Nadzwyczajne Walne Zebranie w dniu 31 lipca 1949 roku prowadził jeszcze przewodniczący zarządu ks. Bernardyn Dziedziak, ale po tym posiedzeniu nie wszedł on już w skład Zarządu, a w głosowniach ujawniły się spory mające swe podłoże polityczne. Jak zapisano w protokole tego zebrania: Zgłoszono dwie listy kandydatów na członków Zarządu i Rady Nadzorczej. Pierwsza opracowana przez Zarząd, Radę Nadzorczą wspólnie z Komitetem Kredytowym Kasy, druga opracowana przez Komitet Partyjny PZPR. Ponieważ nie mogło dojść do porozumienia, powołana Komisja matka opracowała kompromisową listę, która została przegłosowana. Preferowano na niej członków partii politycznych – PZPR i PSL.
Wkrótce nastąpiły istotne zmiany w organizacji i zasięgu działalności spółdzielni kredytowej w Ujanowicach.24 czerwca 1950 roku podczas Walnego Zebrania członków, dokonano zmiany statutu Kasy Stefczyka, przekształcając ją w Gminną Kasę Spółdzielczą w Ujanowicach. Jej siedziba mieściła się już nie w Domu Parafialnym, lecz w wynajętych pomieszczeniach prywatnego budynku Franciszka Zelka w Ujanowicach. Równocześnie rozszerzono teren działania Kasy na Kamionkę Mała i Laskową , zaś w trzy lata później - w roku 1953 założono w Laskowej Punkt Kasowy, który najpierw mieścił się w prywatnym domu Zygmunta Jędrzejka w Laskowej, a później w lokalu Gminnej Spółdzielni ”Samopomoc Chłopska”.
Zmiana ta wiązała się zarówno z potrzebami ludności, jak i z przeprowadzaną w tym czasie reformą podziału administracyjnego, w wyniku którego powstały dwie równoprawne gromady: Laskowa i Ujanowice. Stan taki istniał w latach 1954 -1972, przy czym w roku 1959 do gromady Ujanowice przyłączono dodatkowo obszar gromady Żmiąca.
Wiele informacji dotyczących tego okresu znajdujemy w opracowaniu Tadeusza Wątroby zatytułowanym „Rys Historyczny Banku Spółdzielczego w Laskowej”. Czytamy tam: W dniu 8 lipca 1956 r. odbyło się Walne Zgromadzenie członków, dokonano zmiany statutu i nazwy Kasy: Gminna Kasa Spółdzielcza przyjęła nazwę Kasy Spółdzielczej w Ujanowicach. (…). Na Walnym Zgromadzeniu w dniu 25 marca 1962 roku uchwalono nowy statut według wzorca ustalonego przez Związek Spółdzielni Oszczędnościowo - Pożyczkowych. Rada Nadzorcza powołała Zarząd w składzie: Prezes - Aleksander Grzegorzek z Ujanowic, członkowie Zarządu: Stanisław Tokarz z Ujanowic oraz Józef Matras z Laskowej. Statut i Zarząd został zarejestrowany w Sądzie Powiatowym w Nowym Sączu. Poprawiły się warunki lokalowe, ponieważ dla Kasy zostały wynajęte pomieszczenia w budynku Gromadzkiej Rady Narodowej w Ujanowicach. Uważano jednak, że nie jest to wystarczające i rozpoczęto starania, mające na celu budowę nowej siedziby Kasy w Ujanowicach. W roku 1967 wyznaczono już nawet teren pod budowę, ale nie udało się uzyskać zgody wspólnoty (17 rolników) na sprzedaż działki.
W 1973 roku nastąpiła kolejna reforma podziału administracyjnego. „Ustawa z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych” z dniem 1 stycznia 1973 zlikwidowała gromady i ponownie wprowadziła gminę jako podstawową jednostkę podziału administracyjnego. Wtedy to powstała duża gmina Laskowa, w granicach której znalazł się także teren dotychczasowej gminy Ujanowice. Zmiany administracyjne spowodowały konieczność dostosowania statutu i terenu działania do nowego podziału administracyjnego. Z tego powodu Kasa Spółdzielcza w Ujanowicach zmieniła nazwę na Bank Spółdzielczy w Laskowej z dopiskiem: z siedzibą w Ujanowicach. Było to jednak rozwiązanie tymczasowe. Dążono do tego, by siedziba banku znajdowała się w stolicy gminy. Dlatego też w styczniu 1981 roku Bank Spółdzielczy z Ujanowic przeniósł się do nowego budynku w Laskowej, zaś w Ujanowicach utworzono Punkt Kasowy, który działał do końca roku 1992.
W wyniku przeprowadzonej w latach 2000-2005 fuzji Banków Spółdzielczych, związanej z wymogami dotyczącymi wysokości funduszy własnych, obecnie mieszkańcy Ujanowic korzystają z usług bankowości spółdzielczej w Punkcie Obsługi Klienta prowadzonym przez Bank Spółdzielczy w Limanowej.
Źródła:
1. Księga protokołów z lat 1909 -1941 oraz inne dokumenty dotyczące działalności Kasy Raiffeisena - później Kasy Stefczyka - w Ujanowicach (z archiwum Banku Spółdzielczego w Limanowej).
2. Małgorzata Sromek, Ujanowice i Laskowa w czasach dawnych i obecnie, Ujanowice 2001.
3. Tadeusz Wątroba, Rys Historyczny Banku Spółdzielczego w Laskowej, opracowanie na prawach rękopisu udostępnione przez autora.
4. Elżbieta Wojtas-Ciborska, Księga limanowian, Limanowa 2006.
5. Leszek Zugaj, Historia administracji w gminie Laskowa, Lublin 2013.
Jerzy Bogacz
Pierwsze zebranie założycieli tej Kasy odbyło się 21 kwietnia 1909 roku, a uczestniczyli w nim: ks. Ernest Christ – proboszcz z Ujanowic, przewodniczący Zarządu oraz jego członkowie: Wincenty Orzeł (rolnik ze Strzeszyc), Stanisław Uryga, Walenty Tokarz, Józef Salabura, Jan Joniec i Jan Waligóra. Znamy też nazwisko pierwszego przewodniczącego Rady Nadzorczej – był nim Józef Orzeł – miejscowy lekarz, przyjaciel ks. Christa.
Pisząc o składzie pierwszego Zarządu, warto poświęcić nieco uwagi postaci założyciela Kasy – księdza Ernesta Christa (1857-1930), proboszcza ujanowickiego od roku 1895 i dziekana limanowskiego w latach 1901-1917. Był on nie tylko duszpasterzem dbającym o rozwój duchowy parafian oraz o miejscową świątynię, lecz także działaczem społecznym. Organizował liczne akcje mające na celu zwalczanie powszechnego wówczas pijaństwa, wspierał Kółka Rolnicze, rozwijał spółdzielczość bankową. Dzięki swym poglądom i zdecydowanym działaniom wywarł znaczący wpływ na życie społeczne i gospodarcze Ujanowic w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku.
W protokole z zebrania założycielskiego, spisanym przez Jana Stacha, znajdujemy informacje, że Zarząd rozpoczął swą pracę od zapoznania się z trzema ważnymi pismami, stanowiącymi podstawę rozpoczęcia działalności. Pierwsze z nich informowało, że rejestracji spółki dokonał Sąd Obwodowy w Nowym Sączu decyzją z dnia 6 marca 1909 roku. W drugim z rozpatrywanych pism znajdowało się przyrzeczenie przyjęcia Spółki do Krajowego Patronatu we Lwowie, zaś trzeci z rozpatrywanych dokumentów dotyczył udzielenia kredytu w rachunku bieżącym przez Krajową Centralną Kasę dla Spółek Rolniczych mieszczącą się we Lwowie.
Zarząd postanowił jako kasjera spółki zatrudnić Jana Stacha za wynagrodzenie roczne w kwocie 80 koron i umowę tę przedłożyć Radzie Nadzorczej do zatwierdzenia. Na tym pierwszym posiedzeniu Zarządu godziny urzędowania kasowego ze stronami wyznaczono na środy każdego tygodnia po południu od 2-giej do 4-tej. Postanowiono też, że zwyczajne posiedzenia Zarządu odbywać się będą w ostatnią niedzielę każdego miesiąca bez osobnych zaproszeń. Dowodem na rolę, jaką w założeniu Spółki odegrał ks. Ernest Christ stanowi zawarty we wspomnianym protokole zapis, iż Zarząd postanawia Wyrazić przewielebnemu ks. Dziekanowi i Proboszczowi gorące i serdeczne podziękowania za bezpłatnie udostępniony do użytku lokal Spółki w kancelarii Parafialnej. Pisząc o początkach działalności Kasy Raiffeisena w Ujanowicach warto wspomnieć, że pierwszej pożyczki w wysokości 200 koron udzielono 25 kwietnia 1909 roku Janowi Suchodolskiemu
Prowadzona skrupulatnie dokumentacja z posiedzeń Zarządu ujanowickiej Kasy to coś więcej niż tylko obraz działalności wiejskiej spółdzielczości bankowej w pierwszej połowie XX wieku. Badacz przeszłości znajdzie na kartach protokołów wiele interesujących informacji dotyczących życia ówczesnej wsi. O poziomie oświaty i wykształcenia świadczy na przykład zapis w protokole lustracyjnym z 6 sierpnia 1910 zwracający uwagę na to, że dokumenty kasowe powinny potwierdzać tylko osoby piśmienne. O wpływie wydarzeń wojennych na sytuację ekonomiczną mieszkańców gminy wiele mówi protokół z 12 grudnia 1915 roku, kiedy to uchwalono obniżenie oprocentowania wszystkich wkładek na 4% (potem, w r. 1918 na 3%), a oprocentowania pożyczek z 6 na 5, 5 %. Postanowiono też nie wypłacać dywidend, a czysty zysk (w roku 1916 – 513 koron) przekazać na fundusz rezerwowy. Śladem ówczesnych wydarzeń historycznych i patriotycznej postawy społeczeństwa są informacje z 28 sierpnia 1914 o przekazaniu wpłaty na Polski Skarb Wojskowy oraz reakcja na odezwę z prośbą o wsparcie, wystosowaną przez Krakowski Komitet Książęco-Biskupi 26 czerwca 1917 roku. Kasa Raiffeisena w Ujanowicach odpowiedziała na ten apel, przekazując kwotę 50 koron. Ciekawe są także informacje dotyczące nowych inicjatyw gospodarczych: na przykład 16 grudnia 1917 roku Uchwalono urządzić w dniu 26 grudnia 1917 roku w dniu św. Szczepana zgromadzenie parafialne w sali szkolnej w Ujanowicach w sprawie zachęcenia miejscowego ogółu do wzięcia udziału w subskrypcji udziałów na rzecz najbliższej spółki producentów bydła i trzody. Na wielu wspomnianych tu dokumentach zachowały się odciski pieczęci istniejących wówczas instytucji oraz gmin (Gminy Kamionka i Zwierzchności Gminy Krosny).
W trudnych czasach wielkich przemian po I wojnie światowej, korzystanie ze spółdzielczości bankowej niosło nie tylko zyski, ale i znaczne ryzyko. Oto co pisze Małgorzata Sromek w swojej książce zatytułowanej „Ujanowice i Laskowa w czasach dawnych i obecnie”: Mieszkańcy Ujanowic, jak cała Polska, cieszyli się z wolności, ale zubożała wojennymi kontrybucjami wieś miała jeszcze jeden powód do zmartwienia. (…) Po upadku Austrii pieniądz austriacki (korona) stracił na wartości .Ludzie stracili wszystkie swoje oszczędności, stracił ks. Christ, który do oszczędności zachęcał i sam oszczędzał. Było to zapewne powodem głębokiego wewnętrznego żalu proboszcza, gdyż poszkodowani parafianie dawali temu wyraz, a zachwianie zaufania podkopywało jego zdrowie i siły, bo wtedy trudno było zaradzić biedzie.
Okres hiperinflacji, szczególnie dotkliwej przed rokiem 1924, był czasem szczególnie trudnym dla mieszkańców wsi i odbijał się bardzo niekorzystnie na działalności spółdzielni kredytowych. Tak było także w Ujanowicach. Świadczy o tym wpis na stronie 172 Księgi Protokołów, gdzie prowadzący zebranie ks. Ernest Christ 26 grudnia 1923 roku zapisał co następuje: Ponieważ w Kasie naszej ustały wszelkie wkładki, nie mamy żadnych pożyczek i nikt nie przychodzi z żądaniem, aby mu wypłacić tę minimalną na jakie obecnie zmalały, ponieważ nie jesteśmy w stanie z funduszów kasy wynagrodzić Kasjera za jego pracę, zebrani uchwalili jednogłośnie zawiesić wszystkie czynności, to jest zamknąć Kasę na tak długo, aż z pomocą Bożą doczekamy, że zmienią się warunki na lepsze.
Trudne warunki ekonomiczne sprawiły, że 26 grudnia 1923 roku zawieszono działalność spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowej w Ujanowicach. Wznowiono ją po ponad czteroletniej przerwie - 16 kwietnia 1928 roku. W tymże roku przyjęto nowy statut. Widnieje na nim data 15 kwietnia 1928 oraz pieczęć podłużna o treści: Spółka Oszczędności i Pożyczek w Ujanowicach, Stowarzyszenie zarejestrowane z ograniczoną poręką. Jednak w tytule, uzupełnionego odręcznym pismem, typowego statutu znajdujemy nazwę: Kasa Stefczyka, Spółdzielnia z nieograniczoną odpowiedzialnością. Statut określa też, że na członków Spółdzielni mogą być przyjęci przez Zarząd mieszkańcy wyznania katolickiego z miejscowości: Ujanowice, Strzeszyce, Żmiąca, Jaworzna, Krosna, Sechna, Kobyłczyna i Kamionka Mała. Siedzibą Spółdzielni, po zmianie jej nazwy, nadal pozostał Dom Parafialny w Ujanowicach, który zbudowano w roku 1926.
W protokołach z tego czasu odnajdujemy informacje będące śladem wielkiej klęski żywiołowej - katastrofalnej powodzi, która w lipcu 1934 roku dała się we znaki mieszkańcom powiatu limanowskiego, niszcząc drogi, mosty, domostwa, zabudowania gospodarcze i pola uprawne. W protokole z dnia 13 grudnia czytamy: Rada Nadzorcza i Zarząd uchwala z przyznanej pożyczki wypłacić jedynie tym wkładki, którzy dotknięci zostali elementarną klęską powodzi i gradobicia, a znajdują się w przykrem położeniu życiowem. Tym, którzy otrzymują dożywianie z Komitetu Powodziowego, wypłacić tylko częściowo i na raty, tak, aby mogli przetrzymać do następnych żniw.
Teren działania Kasy Stefczyka w Ujanowicach wynikał z ówczesnego podziału administracyjnego, bowiem z dniem 1 sierpnia 1934 roku utworzono gminę Ujanowice, w skład której wchodziło 7 gromad wiejskich: Jaworzna, Kamionka Mała, Krosna, Laskowa, Strzeszyce, Ujanowice i Żmiąca.
Druga wojna światowa oraz okupacja hitlerowska nie przerwały działalności Kasy Stefczyka w Ujanowicach. Po krótkiej przewie kontynuowała ona swoją działalność od 30 listopada 1939. W protokole sporządzonym tego właśnie dnia czytamy: …uchwalono na polecenie władz niemieckich i Związku Okręgowego uruchomić Kasę, która była nieczynna od 1 września w powodu wypadków wojennych. (…) Ponieważ stosunki się zmieniły i nie możemy liczyć na pomoc Skarbu Państwa, przeto uchwalono pobierać przy pożyczkach dodatek administracyjny.
Z tego czasu, oprócz protokołów z posiedzeń Zarządu Kasy, zachowało się kilka innych dokumentów. Jednym z nich jest protokół z kontroli przeprowadzonej w maju 1942 roku przez Związek Rewizyjny Spółdzielni
w Generalnym Gubernatorstwie. W skład Zarządu wchodzili wówczas: proboszcz i dziekan ks. Bernardyn Dziedziak (przełożony Zarządu), Jacenty Tokarz i Stanisław Zelek ze Żmiącej, Józef Kołodziej i Aleksander Salabura z Kobyłczyny oraz Jan Dziedzic z Ujanowic. Funkcję Przewodniczącym Rady Nadzorczej pełnił Franciszek Filipek z Sechnej.
Po II wojnie światowej na działalności ujanowckiej Kasy Stefczyka coraz wyraźniejsze piętno zaczęła odciskać nowa rzeczywistość społeczno-polityczna. Nadzwyczajne Walne Zebranie w dniu 31 lipca 1949 roku prowadził jeszcze przewodniczący zarządu ks. Bernardyn Dziedziak, ale po tym posiedzeniu nie wszedł on już w skład Zarządu, a w głosowniach ujawniły się spory mające swe podłoże polityczne. Jak zapisano w protokole tego zebrania: Zgłoszono dwie listy kandydatów na członków Zarządu i Rady Nadzorczej. Pierwsza opracowana przez Zarząd, Radę Nadzorczą wspólnie z Komitetem Kredytowym Kasy, druga opracowana przez Komitet Partyjny PZPR. Ponieważ nie mogło dojść do porozumienia, powołana Komisja matka opracowała kompromisową listę, która została przegłosowana. Preferowano na niej członków partii politycznych – PZPR i PSL.
Wkrótce nastąpiły istotne zmiany w organizacji i zasięgu działalności spółdzielni kredytowej w Ujanowicach.24 czerwca 1950 roku podczas Walnego Zebrania członków, dokonano zmiany statutu Kasy Stefczyka, przekształcając ją w Gminną Kasę Spółdzielczą w Ujanowicach. Jej siedziba mieściła się już nie w Domu Parafialnym, lecz w wynajętych pomieszczeniach prywatnego budynku Franciszka Zelka w Ujanowicach. Równocześnie rozszerzono teren działania Kasy na Kamionkę Mała i Laskową , zaś w trzy lata później - w roku 1953 założono w Laskowej Punkt Kasowy, który najpierw mieścił się w prywatnym domu Zygmunta Jędrzejka w Laskowej, a później w lokalu Gminnej Spółdzielni ”Samopomoc Chłopska”.
Zmiana ta wiązała się zarówno z potrzebami ludności, jak i z przeprowadzaną w tym czasie reformą podziału administracyjnego, w wyniku którego powstały dwie równoprawne gromady: Laskowa i Ujanowice. Stan taki istniał w latach 1954 -1972, przy czym w roku 1959 do gromady Ujanowice przyłączono dodatkowo obszar gromady Żmiąca.
Wiele informacji dotyczących tego okresu znajdujemy w opracowaniu Tadeusza Wątroby zatytułowanym „Rys Historyczny Banku Spółdzielczego w Laskowej”. Czytamy tam: W dniu 8 lipca 1956 r. odbyło się Walne Zgromadzenie członków, dokonano zmiany statutu i nazwy Kasy: Gminna Kasa Spółdzielcza przyjęła nazwę Kasy Spółdzielczej w Ujanowicach. (…). Na Walnym Zgromadzeniu w dniu 25 marca 1962 roku uchwalono nowy statut według wzorca ustalonego przez Związek Spółdzielni Oszczędnościowo - Pożyczkowych. Rada Nadzorcza powołała Zarząd w składzie: Prezes - Aleksander Grzegorzek z Ujanowic, członkowie Zarządu: Stanisław Tokarz z Ujanowic oraz Józef Matras z Laskowej. Statut i Zarząd został zarejestrowany w Sądzie Powiatowym w Nowym Sączu. Poprawiły się warunki lokalowe, ponieważ dla Kasy zostały wynajęte pomieszczenia w budynku Gromadzkiej Rady Narodowej w Ujanowicach. Uważano jednak, że nie jest to wystarczające i rozpoczęto starania, mające na celu budowę nowej siedziby Kasy w Ujanowicach. W roku 1967 wyznaczono już nawet teren pod budowę, ale nie udało się uzyskać zgody wspólnoty (17 rolników) na sprzedaż działki.
W 1973 roku nastąpiła kolejna reforma podziału administracyjnego. „Ustawa z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych” z dniem 1 stycznia 1973 zlikwidowała gromady i ponownie wprowadziła gminę jako podstawową jednostkę podziału administracyjnego. Wtedy to powstała duża gmina Laskowa, w granicach której znalazł się także teren dotychczasowej gminy Ujanowice. Zmiany administracyjne spowodowały konieczność dostosowania statutu i terenu działania do nowego podziału administracyjnego. Z tego powodu Kasa Spółdzielcza w Ujanowicach zmieniła nazwę na Bank Spółdzielczy w Laskowej z dopiskiem: z siedzibą w Ujanowicach. Było to jednak rozwiązanie tymczasowe. Dążono do tego, by siedziba banku znajdowała się w stolicy gminy. Dlatego też w styczniu 1981 roku Bank Spółdzielczy z Ujanowic przeniósł się do nowego budynku w Laskowej, zaś w Ujanowicach utworzono Punkt Kasowy, który działał do końca roku 1992.
W wyniku przeprowadzonej w latach 2000-2005 fuzji Banków Spółdzielczych, związanej z wymogami dotyczącymi wysokości funduszy własnych, obecnie mieszkańcy Ujanowic korzystają z usług bankowości spółdzielczej w Punkcie Obsługi Klienta prowadzonym przez Bank Spółdzielczy w Limanowej.
Źródła:
1. Księga protokołów z lat 1909 -1941 oraz inne dokumenty dotyczące działalności Kasy Raiffeisena - później Kasy Stefczyka - w Ujanowicach (z archiwum Banku Spółdzielczego w Limanowej).
2. Małgorzata Sromek, Ujanowice i Laskowa w czasach dawnych i obecnie, Ujanowice 2001.
3. Tadeusz Wątroba, Rys Historyczny Banku Spółdzielczego w Laskowej, opracowanie na prawach rękopisu udostępnione przez autora.
4. Elżbieta Wojtas-Ciborska, Księga limanowian, Limanowa 2006.
5. Leszek Zugaj, Historia administracji w gminie Laskowa, Lublin 2013.
Jerzy Bogacz
